Onlangs schreef ik een artikel over hoe straatnamen ooit zijn ontstaan. Een goede reden om regelmatig een straatnaam uit onze wijken te belichten. Voor deze eerste keer is mijn keuze gevallen op de Loopschansstraat. Want waar komt die straatnaam vandaan? Wat is nou eigenlijk een loopschans? En waarom heet juist déze straat zo?
Foto: Overstroomd terrein tussen Loopschans (rechts) en Wilhelminasingel (links) in maart 1914. Op de achtergrond woningen aan de Ceresstraat.
Door: Grand, L.P. (le), 19550025, Collectie Stadsarchief Breda
Verschansen
Volgens de definitie is een loopschans een kleine schans waarin soldaten een gedekte opstelling konden vinden. Loopschansen stammen uit de tijd van de 80-jarige oorlog. Ze werden vaak toegepast op lage, natte terreinen. Meestal gemaakt van aarde (bijvoorbeeld afkomstig uit de singels). Ik zie het dus als een soort omgekeerd loopgraf. Daar waar niet ín de grond kon worden gegraven, werd bovengronds bescherming gebouwd. Vanaf het vlakke land liep er een gedeelte schuin omhoog waarachter een ‘bedekte weg’ (weg gedekt door een wal) was. Hier kon je je dus letterlijk achter ‘verschansen.’
Foto: Doorsnede van de vestingwerken van Grollo (Groenlo) in 1627. Geheel rechts de stadswal. In het midden de stadsgracht. Links zien we hoe het platteland over gaat in een schans met daarachter de ‘bedeckten wegh.’ Bron: wikipedia
Grens Breda - Teteringen
Een loopschans bevond zich altijd buiten de vestingwerken. In Breda liep er al een weg ‘buitenom’ vanaf de aanleg van de eerste vesting (1531). Deze weg verbond de Molengracht (nu Generaal Maczekstraat) met de Lovensdijk. In 1682 werden de vestingwerken gereconstrueerd en werd een ‘bedekte weg’ oftewel loopschans aangelegd ter hoogte van de huidige Koninginnestraat. Deze loopschans was tevens de gemeentegrens tussen Breda en Teteringen
Het traject
Maar waarom bevindt de Loopschansstraat zich nu dan in Brabantpark? Simpelweg omdat de aangelegde Loopschans veel langer was. Om via de huidige situatie een beeld te schetsen liep het traject als volgt: de schans startte ter hoogte van de Ginnekenweg en liep via de Koninginnestraat, Paul Windhausenweg, Cavaleriestraat en Loopschansstraat, eindigend bij de Teteringensedijk. Deze straten liggen inderdaad allemaal in elkaars verlengde.
Stukje voor stukje verdwenen
De vestingwerken werden omstreeks 1870 afgebroken. De Koninginnestraat en de Verlengde Koninginnestraat (sinds 1945 Paul Windhausenweg) kreeg haar naam in 1899. Toen de cavaleriekazerne werd gebouwd in 1909 veranderde het daarlangs gelegen deel (achter de watertoren) in Cavaleriestraat. Door de aanleg van het Brabantpark in 1936 en later de Claudius Prinsenlaan in 1955, verdween ook dat deel. Hier is het traject overigens nog wel herkenbaar. De dubbele rij eikenbomen die van de Poolse Kapel richting Brabantlaan lopen onthullen een gedeelte van de route. Stukje voor stukje veranderd de Loopschans dus in andere straatnamen.
Plattegrond der stad Breda uit ca 1865. De blauwe lijn volgt het traject. De naam ‘De Loop Schans’ staat zelfs aangegeven. Door: Ilona Hufkens, bron: Breda’s Oudste Foto’s
Foto: De eikenbomen langs de Poolse Maria Kapel die het traject van de Loopschans nog verraden. Door: Simon Schonck, 19952323, Collectie Stadsarchief Breda
Vrijerslaantje
In 1919 start de bouw van het St. Ignatiusziekenhuis. Het stukje Loopschans wat nog overbleef achter het iekenhuis werd in 1933 onttrokken aan het openbare verkeer. Het jaar ervoor had de moeder-overste geklaagd; het was “een verzamelplaats van vrijende jongelieden welke hinderlijk is voor de zusters.” Tenslotte wordt in 1931 het gedeelte tussen Teteringenstraat en de Ignatiusstraat omgedoopt in Loopschansstraat. Het is nog maar een klein gedeelte van wat ooit de totale Loopschans was. Maar ik kan concluderen dat de straat zijn naam dankt aan de functie die hij vroeger heeft gehad.
Luchtfoto van de Loopschansstraat in 1952. Tegenover de woonhuizen zijn slechts weilanden. De portiekflats en zijstraten zullen pas drie jaar later ontstaan. Bron: Stadsarchief Breda, 19920417, Breda Beeldcollectie, Luchtfoto’s, 1952
Marga Minco en KNVB
In 1928 werden de woonhuizen in deze straat gebouwd. Op nummer 22 woonde van 1934 tot 1941 Marga Minco; vooral bekend van haar roman Het Bittere Kruid. Op nummer 62 was ooit het districtskantoor van de KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond) gevestigd. Daar zien we nu nog de glas-in-lood ramen ter ere van hun 50 jarig bestaan. De portiekflats aan de overzijde van de straat dateren van 1955. Ook in die periode worden pas de zijstraten aangelegd zoals de Bastionstraat en Rietsemalaan. Waar zouden die straatnamen eigenlijk vandaan komen? Wellicht dat ik daar een volgende keer over schrijf.
Bronnen:
• Wikipedia, beleg van Groenlo
• Erfgoed Breda
• Stadsarchief Breda
• Cultuurhistorische Landschapsinventarisatie, Gemeente Breda, Dr K.A.H.W. Leenders, Oktober 2004
• Brabantserfgoed/devestingbreda
• Ignatiushistorie
• Krantenartikel ‘De Cavalerie is eigenlijk een stukje Loopschans’, De Stem, 9 juli 1988
• Breda’s Oudste Foto’s, stadsgezichten en portretten van 19e eeuwse fotografen, Pierre van der Pol
• De straten van Breda, Gerard Otten
Editie 117 - september 2024 - geschreven door: Ilona Hufkens