Straatnaam Draaiboom

Een draaiende boom

Een draaiboom kun je zien als een hekwerk of afsluiting. Bijvoorbeeld om gewassen of vee te beschermen, dieven op afstand te houden of om een grens te markeren. Het zijn eigenlijk landschapselementen die sinds de tweede wereldoorlog veel minder voorkomen. Je komt hier en daar nog wel eens een draaiboom tegen. Voornamelijk bij weilanden of in het bos. Je ziet dan vaak een boomstam met een ketting aan een paal vastzitten. Het dient als wegversperring of bijvoorbeeld afsluiting van een parkeerplaats of privéterrein. Het doet eigenlijk het meest denken aan een slagboom. Het verschil? Een slagboom opent doorgaans verticaal, een draaiboom horizontaal. Letterlijk een draaiende boom dus.

Toponiem geworden

In oude rekeningen uit de 15e eeuw wordt het plaatsen of onderhouden van draaibomen al genoemd.
Ten tijde van oorlog vormden ze één van de weinige verdedigingsmiddelen die een dorpsbewoner ter beschikking had. Dat waren waarschijnlijk wel grotere, robuustere versies dan degene die wij nu nog kennen uit het bos. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat stadspoorten soms werden voorzien van draaibomen. Ook weten we dat er in de 16e eeuw een draaiboom was ter hoogte van de Stallingstraat in Breda. Toen dat deel van de stad rond 1538 binnen de stadswallen kwam te liggen verdween die draaiboom. Helaas zijn er nauwelijks afbeeldingen van draaibomen overgebleven. Toch is het duidelijk dat draaibomen herkenbare plekken in het landschap vormden. Zo werden het uiteindelijk ook toponiemen, oftewel plaats- of veldnamen. In de oude advertentie hieronder is te zien dat er een verkoop wordt aangekondigd ter plaatse van ‘den draaiboom.’

Weilust aen den draeyboom

Vroeger werd een leveringsakte van een woning of perceel een vestbrief genoemd. In een vestbrief uit 1632 van Huis Weilust (Heusdenhoutseweg 21) wordt de boerderij gesitueerd ‘aen den Draeyboom.’ Bovendien keert deze aanduiding tot 1748 geregeld terug in vestbrieven van dit perceel. Wanneer in 1783 de toenmalige eigenaresse overlijdt verkrijgt haar zoon ‘o.a. onze hoeve aan de Draaiboom’ is te lezen in de overeengekomen akte.

De naam Weilust is waarschijnlijk in 1787 ontstaan toen er een nieuwe hoeve werd gebouwd op het perceel. Het was in die tijd mode om een buitenplaats, landhuis of zomerverblijf een naam met daarin het element ‘lust’ te geven. Voordat de naam Weilust ontstond werd het dus aangeduid als ‘Hoeve aan den Draaiboom.’

Volgens Dr. F. H. Brekelmans, voormalig stadsarchivaris en secretaris van geschiedkundige vereniging de Oranjeboom (overleden in 2012) werd met de Draaiboom in Heusdenhout bedoeld “een hek dat nog bijna tot in de huidige tijd heeft bestaan.” Het hek sloot een pad af dat over de Ijpelaarse Akker naar Bavel liep. Het pad bestaat niet meer.

De naam van de huidige straat Draaiboom is vastgesteld door het college van B & W op 15 oktober 1965. Voordat er straatnamen waren werden plekken vaak aangeduid met een herkenningspunt in het landschap. Conclusie: er is wel degelijk een verklaring voor de naam van deze straat. Er heeft hier vroeger simpelweg een draaiboom gestaan. Een draaiboom die een oriëntatiepunt in het landschap vormde en daardoor als het ware een plaatsnaam werd. Ik weet nu dus dat de bochten in de straat niks met de straatnaam te maken hebben. Ik ben benieuwd welke straatnaam mijn hersens prikkelt op mijn volgende fietstochtje door de wijk.

Bronnen:
• Draaibomen in Brabant, Brabants Erfgoed, Wouter Loeff 2020
• De Buitenplaats Weilust te Heusdenhout en het Geslacht Havermans, Dr. F. A. Brekelmans, Jaarboek De Oranjeboom 1970
• De straten van Breda, Gerard Otten, 1988
• Erfgoed Breda, Ginneken Centrum

Foto 1: Advertentie van de notaris Sassen over de verkoop van hout. Als plaats van de bijeenkomst wordt "aan den draaiboom" genoemd. (Bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche courant)
Foto 3: Uitsnede van een kaart rond het dorp Sterksel. Op de kaart zijn drie draaibomen getekend (bij de rode pijlen) die de toegang versperren tot percelen en het dorp.(Kaartboek van alle goederen van de abdij, opgesteld door landmeter Cornelis Lowis, in opdracht van de abt Servaas Vaes, Rijksarchief België)
Foto 4: Heusdenhoutseweg 23 (gebouwd in de jaren 50) met daarachter de Vlaamse Schuur horende bij Huis Weilust. Op de achtergrond de net gebouwde woningen aan de Weilustlaan en Wilderen in 1970. Op deze plek zou vroeger de draaiboom gestaan kunnen hebben. Door: B. Speekenbrink, Stadsarchief Breda, 19700446, 1970